“Баъзи бир педагоглар боланинг интеллектуал ривожланишида шахматнинг фойдаси катта, дейишади. У иқтидорни ривожлантиришга таъсир қиладими?”
— Кубалик ажойиб гроссмейтер Рауль Капабланка шундай деган эди: “Шахмат — шунчаки ўйин эмас. Бу вақт ўтказишнинг маълум даражада бадиийлик ва илмийликка асосланган интеллектуал фойдали усули. Жисмоний мукаммаллик учун спорт қанчалик муҳим бўлса, ақлий салоҳият учун шахмат шунчалик муҳимдир. У инсонларга хос бўлган алоҳида хусусиятларни ривожлантириш ва ақлни машқ қилдиришнинг қизиқарли ҳамда қулай йўлидир”.
Албатта, ҳар биримиз ўз фарзандларимизнинг ҳаётда барча қийинчиликларни енгиб ўта оладиган, олдига қўйган мақсадларига мустақил етишадиган бўлиб улғайишини истаймиз. Бироқ қандай қилиб уларда ижодкорликка иштиёқ уйғотиш ва мустақил фикрлаш қобилиятини шакллантириш мумкин?
Бу саволга ҳар бир оилада турлича ечим топилади. Кимдир ўз фарзандини рақс тўгарагига йўналтирса, кимдир теннис ёки гимнастика машғуотларига олиб боради. Бошқа биров боласини техник ижодиёт билан шуғулланишга жалб қилади. Бундай вариантлар кўп. Аммо ҳамманинг ҳам фарзандининг қиммат секцияларга бориб-келишини таъминлашга қурби етмайди. Хўш, кам даромадли оилалар ўз боласининг вақти бекорга сарф бўлмаслиги учун нима қилиши керак? Бунда энг яхши усуллардан бири шахматга ўргатишдир!
Бу ажойиб қадимий ўйин болага катта қувонч бағишлаш билан бирга ақлий ривожида муҳим аҳамият касб этади. Шахмат бола дунёқарашини кенгайтириб, уни ўйлашга, фикрлашга, эслаб қолишга, таққослашга, келажакни олдиндан кўра олиш ва хулоса қилишга ўргатади. Шунингдек, шахмат ўйнаган болада эътибор, қатъият, ирода, ўз-ўзига танқид ва мустақил хулоса қилиш қобилиятлари шаклланади. Айниқса, гиперфаол (бир жойда ўтира олмайдиган) болаларни шахматга қизиқтириш жуда фойдалидир.
Таниқли рус педагоги В.А. Сухомлинский “Ақл ва хотира имкониятларининг тўлиқ ривожини шахматсиз тасаввур қилиш қийин”, деганда жуда ҳақ эди.
Неча ёшдан шахмат ўйнашни бошлаш мумкин?
Биз дунёга донғи кетган гроссмейстерларнинг таржимаи ҳолини ўқиганимизда улар эрта болалик йилларидан шахмат билан шуғуллана бошлаганликларини билиб оламиз.
• Кубалик машҳур шахматчи Хосе Рауль Капабланка (1888-1942) 5 ёшида отасига қизиқиб, шахмат ўйнашни ўрганган.
• Америкалик гроссмейтер Роберта Фишер (1943-2008) шахмат ўйнашни 6 ёшлигида опасидан ўрганган.
• Рус гроссмейстери Гарри Каспаров эса 5 ёшида шахматни ўрганиб, 10 ёшида терма жамоа таркибига қабул қилинган.
• Россиялик халқаро гроссмейстер Анатолий Карпов (1951 й.) ҳам илк шахмат сабоқларини 5 ёшида ола бошлаган.
• Ўзбекистонлик ҳамюртларимиз ака-ука Синдоровлар ҳам 8 ёшида шахмат бўйича жаҳон чемпиони бўлишга эришишган.
Демак, шахматни мактабгача бўлган ёшда ўрганиш мумкин экан. Бу спорт тури ҳақида болага илк маълумотларни ота-оналар бериши керак. Мисол учун, “шахмат” “шоҳ” ва “мот” сўзларидан ясалгани, “мат” арабчада “умри тугади” деган маънони билдиришини, доналарнинг мақсади шоҳни ҳимоя қилиш эканлиги, фарзин — энг кучли дона эканлигини, ҳар бир фигура қандай юришини ўргатиш уларнинг иши. Агар катталарнинг ўзи шахматни билмаса, ҳозирда бу ўйинни мустақил ўрганиш бўйича кўплаб қўлланмалар мавжуд.
Қизиқиб кўрсангиз, кўпчилик академиклар, олимлар, шунингдек, ҳозирда математика, иқтисод ва бошқа фанлардан салоҳияти юқори бўлган ёшлар болалигидан шахмат ўйнашга қизиққанлиги маълум бўлади.
Шундай экан, ҳурматли ота-оналар, агар сиз фарзандингиз нафақат чиройли, соғлом бўлишини, балки ақлли, мантиқий тасаввурга эга бўлишини истасангиз, уни шахмат билан таништиринг.
“Шифо-инфо» газетаси
